Kościół pw. św. Jakuba Apostoła w Czerminie
PRACE KONSERWATORSKIE DEKORACJI ŚCIAN I STROPU KOŚCIOŁA PW. ŚW. JAKUBA APOSTOŁA W CZERMINIE
Dekoracja ścian i stropu kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Czerminie wykonana została na deskach kościoła w XIX wieku. Stan zachowania dekoracji malarskich wymagał podjęcia interwencji konserwatorskiej. Dużym problemem było kilkukrotne przemalowania powierzchni ścian. Drewno deskowania stanowiące podłoże było miejscami osłabione aktywnym żerowaniem drewnojadów. Działalność drewnojadów sprawia, że drewno traci swoją wytrzymałość, staje się kruche i podatne na uszkodzenia fizyczne. Widoczne były pęknięcia i rozklejenia połączeń konstrukcyjnych. W dolnych partiach ścian i wokół okien, na poziomie gzymsów, na styku ścian i stropów szczególnie po stronie północnej, widoczne były uszkodzenia powstałe w wyniku działania wilgoci.
W miejscach łączenia poszczególnych elementów powstały szczeliny, które w niektórych miejscach osiągnęły znaczną szerokość. Na elementach drewnianych widoczne były uszkodzenia po gwoździach, wgniecenia oraz ubytki. Stwierdzono również uzupełnienia i wzmocnienia w formie przypadkowo przybitych desek, listew dodawanych sukcesywnie w trakcie wcześniejszych restauracji. Widoczny był zły stan połączeń snycerskich, rozklejonych lub wykonanych w sposób niewłaściwy.
Warstwa malarska była kilkakrotnie przemalowana, miejscami kruszyła się, łuszczyła i odpadała, widoczne były liczne drobne ubytki oraz siatka spękań. Zabrudzenia, plamy i przebarwienia powstały na skutek starzenia się spoiw i werniksów, które pociemniały. Kościół był kilkukrotnie konserwowany, w wyniku czego warstwy przemalowań zmieniły kolorystykę i charakter obiektu.
Prace konserwatorskie przebiegały etapami, pierwszy związany był z inwentaryzacją i dokumentacją fotograficzną, ukazującą stan zachowania przed konserwacją. Następie wykonano sondy stratygraficzne warstw technologicznych, w celu ustalenia ich ilości i stanu zachowania. Sondy wykazały obecność co najmniej pięciu nawarstwień malarskich na deskowaniu.
Najstarsza warstwa była uszkodzona w znacznym stopniu, zaś najlepiej zachowana była warstwa przedostatnia. W trakcie komisji zdecydowano się wyeksponować warstwę datowaną na XIX wiek. Zachowała się w różnym stopniu na różnych elementach, ale pozwalała na dokładne odtworzenie zarówno formy, jak i kolorystyki.
Prace rozpoczęto od wstępnego oczyszczenia powierzchni ścian i stropów. Wykonano próby na usuwanie warstw malarskich, połączono metody chemiczne i mechaniczne. Warstwy wtórne zmiękczano przy użyciu fabrycznych preparatów do usuwania nawarstwień. Zmiękczone nawarstwienia usuwano przy pomocy noży i skalpeli. Działanie preparatów neutralizowano przemywając powierzchnię benzyną lakową. Miejscami konieczne było wykonanie zabiegu impregnacji wzmacniającej strukturę drewna, połączonej z dezynsekcją w związku z zauważonymi śladami aktywności drewnojadów. Po zaimpregnowaniu elementy pozostawiono okryte folią poliestrową przez okres ok. 2 tygodni w celu powolnego odparowywania rozpuszczalników. Zbyt gwałtowne odparowywanie powoduje migrację żywicy do warstw przypowierzchniowych i w efekcie głębsze warstwy pozostają niezaimpregnowane.
Po zakończeniu etapu impregnacji wykonano niezbędne prace stolarskie i konstrukcyjne. Sklejono pęknięcia i wzmocniono obluzowane połączenia. Miejscami pęknięcia zaklejone zostały paskami płótna lnianego. Wykonano uzupełnienia desek w partii przypodłogowej, wymieniono niektóre listwy narożne. Ubytki struktury drewna i drobne szczeliny uzupełniono masą epoksydową, drobne ubytki uzupełniono szpachlą imitującą drewno. Opracowano powierzchnie kitów naśladowczo do charakteru otoczenia, następnie ich powierzchnię zaizolowano roztworem szelaku.
Na stropie nad nawą zrekonstruowano osłony wentylatorów. Od strony strychu zamontowano dodatkowe klapy zabezpieczające. W nawie północnej wymieniono dolne partie deskowania. Szczeliny konstrukcyjne ścian zasłonięto dodatkowymi listwami imitującymi krawędzie deskowania.
Odsłonięte polichromie zabezpieczono werniksem damarowym retuszerskim. Ubytki warstwy malarskiej uzupełniono warstwowo, etapami od podkładu po ornamenty. Ubytki warstwy malarskiej uzupełniono farbami olejno-żywicznymi i alkidowymi metodą naśladowczą w stosunku do zachowanych partii oryginalnych. W miejscach koniecznych rekonstrukcji dekoracji patronowej wykonano stosowne szablony.
Północna ściana prezbiterium, w górnej partii, była silnie przebarwiona – zabiegi doczyszczania tylko w niewielkim stopniu zniwelowały te różnice. Tła scalono laserunkiem do kolorystyki pozostałych powierzchni ścian. Przy rekonstrukcji ubytków dekoracji i jej odtworzeniu postanowiono połączyć technikę szablonową i punktowanie ubytków. W obu przypadkach ubytki dekoracji były uzupełniane laserunkowo poprzez topowanie pędzlem.
Przy uzupełnianiu ubytków dekoracje punktowano, przy rekonstrukcji używano szablonów. Polichromię zabezpieczono damarowym werniksem końcowym.
Opracowana została pełna dokumentacja przeprowadzonych prac w formie opisowej i fotograficznej.
