Dzieła z drewna
Dwie Anny Samotrzecie
Bohaterką dwóch obrazów znajdujących się w kościele jest św. Anna Samotrzecia, czyli matka Matki Bożej. Staropolski przydomek, jakim została obdarzona, oznacza „we troje”, gdyż na przedstawieniach określanych w ten właśnie sposób Annie zawsze towarzyszy Maryja oraz Dzieciątko Jezus. Tak jest również w tutejszym kościele, choć należy zaznaczyć, że oba wizerunki różnią się między sobą.
Obraz namalowany został ponad 420 lat temu farbami temperowymi na desce. Anonimowemu twórcy za wzór posłużył miedzioryt Jana Sadelera, słynnego artysty pochodzącego z Niderlandów. Oprócz typowych dla sztuki północy barw, ornamentów czy ostrych rysów twarzy zastosowano tu złocone dodatki. Tło obrazu, aureole oraz elementy szat zostały pokryte płatkami złota, by jeszcze bardziej podkreślić święty charakter przedstawionej opowieści.
Obraz ma charakter symboliczny. Oprócz wspomnianej trójki – Anny, Maryi i Jezusa – dostrzec można na nim niebiańskiego wysłannika, sypiącego kwiaty na Święte Niewiasty, a także młodego Jana Chrzciciela, zapowiadającego nadejście Bożego Baranka. Warto zauważyć, że to alegoria, bowiem według Pisma Świętego Jan Chrzciciel pierwszy raz spotkał Chrystusa dopiero nad Jordanem, gdy udzielał Mu chrztu.
Ostatnią postacią o ukrytym znaczeniu jest klęcząca kobieta – fundatorka obrazu Katarzyna z Konarskich. Dzięki temu dość powszechnemu zabiegowi kolejne pokolenia mogą poznać nie tylko jej rysy twarzy, ale i szlachetny ród z którego się wywodziła. Wystarczy tylko umiejętnie odczytać tarczę herbową (Łodzia).
Po przeciwnej stronie wyeksponowano z kolei bardziej kameralny wizerunek trzech spokrewnionych ze sobą postaci. Siedzą one w przytulnym wnętrzu, pełnym przepychu i bogactwa. Anna pochłonięta jest czytaniem Świętej Księgi, choć równocześnie lewą dłonią przytrzymuje rączkę Dzieciątka.
Maryja, obejmująca małego Jezusa, podaje Mu kiść winogron – symboliczną zapowiedź Męki. Pomiędzy bohaterami tego obrazu można zauważyć bliskie relacje, czułość, troskę. Scena jest zatem bardziej prywatna niż na obrazie poprzednim.
Na obrazie znajdują się typowe dla renesansu próby ukazania skrótów perspektywicznych, np. w deformacji aureoli, wymalowanych pod pewnym kątem, zgodnie z zasadami aksonometrii.
Ciekawostką zawartą w obrazie jest ledwie widoczna „pucułowata” twarz umieszczona w tle pod kotarą, zapewne jest to portret artysty malarza.
Galeria świątków przydrożnych
Wewnątrz kościoła można podziwiać wyjątkową galerię świątków, czyli figur, które pierwotnie znajdowały się w przydrożnych kapliczkach. Wszystkie wykonali z pewnością lokalni ludowi artyści. Rzeźby pochodzą z przełomu XVIII i XIX w. Podczas II wojny światowej zostały częściowo zniszczone i wymagały renowacji. Od 1968 r. wszystkie przeniesiono do świątyni, gdzie znalazły swoje nowe miejsce ekspozycji. W skład tej niezwykłej kolekcji wchodzą wizerunki:
Matki Boskiej Bolesnej, ukazanej w symbolicznej pozie nawiązującej do proroctwa starca Symeona: „A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu” (Łk, 2, 35). Początkowo rzeźba stała w kapliczce przy drodze w Kuklinowie.
św. Józefa z Dzieciątkiem – opiekuna Świętej Rodziny, patrona rzemieślników (zwłaszcza stolarzy), Oblubieńca Najświętszej Marii Panny. Józef troskliwie przytula do siebie małego Jezusa, a On odwzajemnia się, czule gładząc po brodzie swego ziemskiego ojca. Dawniej św. Józef, podobnie jak Matka Boska Bolesna, stał w kapliczce przydrożnej w Kuklinowie.
św. Franciszka, który został tu przedstawiony ze stygmatami. Widoczne na dłoniach rany są takie same, jak ślady po gwoździach na ciele Chrystusa przybitego do krzyża. Zanim figura trafiła do kościoła, znajdowała się w przydrożnej kapliczce przy wjeździe na dziedziniec folwarku w Starymgrodzie.
Drewniane trojaczki
Kolekcję wyjątkowych rzeźb dopełniają dwa kolejne obiekty, tym razem wielofiguralne. Nie wyrzeźbiono ich co prawda do przydrożnych kapliczek, lecz jako fragment większej, niezachowanej całości:
Św. Zofia z córkami pierwotnie umieszczona była na szczycie głównego ołtarza, gdzie wysłuchiwała próśb zanoszonych przed jej oblicze. Obecnie zasiada wraz z córkami na półeczce w nawie, wspomagając zwłaszcza matki i wdowy, których jest patronką. Imiona postaci są symboliczne i pochodzą z języka greckiego – Zofia oznacza „Mądrość”, natomiast jej trzy córki nawiązują swym mianem do cnót teologicznych: Pistis to „Wiara”, Elpis „Nadzieja”, a Agape „Miłość”.
Św. Zofia była pobożną wdową chrześcijańską, męczennicą. Wraz ze swoimi córkami została poddana torturom, gdyż nie chciała złożyć ofiary pogańskiej bogini. Za karę na oczach matki zamęczono córki. Wspomnienie tych dzielnych niewiast przypada 1 sierpnia.
Trzy aniołki stanowiły część kompozycji Pokłon Trzech Króli. Scena nie przetrwała wojennej zawieruchy, lecz aniołki w 1946 r. szczęśliwie odnaleziono na poddaszu. Po odczyszczeniu, uzupełnieniu ubytków i konserwacji umieszczono je na półce przy chrzcielnicy. Każda figurka towarzyszyła jednemu Mędrcowi ze Wschodu, o czym świadczą alegoryczne dary dla Dzieciątka trzymane przez poszczególne aniołki:
- lewy – opiera nogę o szkatułkę z szyldem i otworem na klucz, w której zapewne umieszczono złoto – dar dla Króla królów;
- środkowy – trzyma wiszącą na łańcuchu kadzielnicę, z której dobywa się cudowny aromat kadzidła, unoszący się ku górze jak modlitwa kierowana do Boga przez Jezusa, Najwyższego Kapłana;
- prawy – postawił stopę na misternie zdobionym hełmie-koronie, natomiast w uniesionej dłoni dzierży puszkę z mirrą, zapowiedzią odkupieńczej Ofiary Chrystusa.
Niewiasty pod krzyżem
Na granicy między prezbiterium a nawą znajduje się belka tęczowa. Ma ona charakter symboliczny i nawiązuje do tekstu biblijnego: jest znakiem przymierza między Bogiem a ludźmi. Od czasów średniowiecza na takiej poziomej „półce” umieszczano rzeźbioną Grupę Ukrzyżowania, czyli krucyfiks oraz towarzyszące mu figury Matki Boskiej Bolesnej i zazwyczaj św. Jana Apostoła. W Starymgrodzie mamy do czynienia z pewnym unikatem: wiszącemu na krzyżu Chrystusowi towarzyszą dwie niewiasty. Zamiast św. Jana Apostoła ukazano tu postać św. Marii Magdaleny. Wyobrażono ją w pozie klęczącej. Włosy ma rozpuszczone i jedną ręką ociera kapiące łzy.
- Krucyfiks z Chrystusem pochodzi z XVIII wieku, natomiast figury Matki Boskiej Bolesnej i św. Marii Magdaleny są późniejsze, datowane na połowę XIX wieku.
- W prosty, ludowy sposób ukazany został dramat sytuacji: śmierć na oczach najbliższych. Rzeźbiarz zaznaczył na oczach Maryi i Marii Magdaleny łzy.
Gdzież jest człowiek, co łzę wstrzyma,
gdy mu stanie przed oczyma
w mękach Matka ta bez skaz?
Kto się smutkiem nie poruszy,
gdy rozważy boleść duszy
Matki z Jej Dziecięciem wraz?
Anioł chrzestny
Chrzcielnicę wykonali w epoce baroku miejscowi twórcy. Wynikiem prowadzonych przez nich doświadczeń z drewnem jest pełnoplastyczna rzeźba anioła, który przyklęka na pniu. W lewej ręce trzyma misę chrzcielną z podobizną baranka na wieku. Rozpostarte skrzydła oraz lekko uniesiona prawa ręka sprawiają wrażenie ruchu – niebiański wysłannik dopiero co opuścił Królestwo Boże, by współuczestniczyć w sakramencie chrztu świętego.
Jakie wrażenie wywierała na wiernych ta niezwykła chrzcielnica? Ilu obrzędów był świadkiem ten anioł? Przez blisko 300 lat swego istnienia na rękach Boskiego wysłannika chrzczono dwanaście kolejnych pokoleń mieszkańcach Staregogrodu.
- Figura baranka na wieku misy nawiązuje do słów Jana Chrzciciela, który widząc nadchodzącego nad rzekę Jordan Jezusa, rzekł: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzech świata” (J 1,29).
Mówi się, że rzeźbiarz widzi swoje finalne dzieło już w kawałku nieociosanego drewna. Anioł powstał więc najpierw w wyobraźni artysty, a później w dość żmudnym i długim procesie dłuto rzeźbiło kolejne fragmenty postaci: misternie ułożone loki, pióra i szaty.
Odpusty
niedziela po 5 sierpnia (Matki Boskiej Śnieżnej)
2 lutego (Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny)